Βέρθερος

Χορηγός

Ένα καλλιτεχνικό γεγονός διεθνούς ακτινοβολίας παρουσιάζει η Εθνική Λυρική Σκηνή. Ο Βέρθερος του Ζυλ Μασνέ, σε σκηνοθεσία του αείμνηστου Σπύρου Α. Ευαγγελάτου, φέρνει στην Εθνική Λυρική Σκηνή την κορυφαία μεσόφωνο της εποχής μας Ανίτα Ρατσβελισβίλι, η οποία θα αναμετρηθεί για πρώτη φορά στην καριέρα της με τον ρόλο της Σαρλότ. Διευθύνει ο διεθνώς καταξιωμένος Καναδός αρχιμουσικός Ζακ Λακόμπ, ενώ τον ρόλο του τίτλου ερμηνεύει ο σπουδαίος Ιταλός τενόρος Φραντσέσκο Ντεμούρο. Από τις 23 Μαρτίου 2023 και για έξι παραστάσεις στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Η παραγωγή υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Ο Βέρθερος του Ζυλ Μασνέ, μια από τις δημοφιλέστερες όπερες του γαλλικού ρεπερτορίου, γράφτηκε περίπου έναν αιώνα μετά το επιστολικό μυθιστόρημα του Γκαίτε στο οποίο βασίζεται. Η όπερα αναφέρεται στην ιστορία του αδιέξοδου έρωτα ανάμεσα στον νεαρό Βέρθερο και τη Σαρλότ. Όταν ο Βέρθερος αντιλαμβάνεται ότι δεν έχει καμία ελπίδα, αυτοκτονεί. Η Σαρλότ, που έχει αντιληφθεί την κρισιμότητα της κατάστασης, σπεύδει κοντά του και τον προλαβαίνει λίγο πριν εκείνος ξεψυχήσει.

Όπως και ο Φάουστ του Γκαίτε (που ως λυρικό έργο έγινε κυρίως γνωστός από την εκδοχή του Γκουνό), έτσι και ο Βέρθερος κατέκτησε τον χώρο της όπερας έχοντας μελοποιηθεί από Γάλλο συνθέτη, τον σπουδαίο Ζυλ Μασνέ. Η όπερα του Μασνέ, η οποία σκιαγραφεί με δεξιοτεχνικό τρόπο τον ποιητικό χαρακτήρα του ιδεαλιστή Βέρθερου και της παγιδευμένης στις κοινωνικές επιταγές Σαρλότ, γνώρισε τεράστια επιτυχία τον καιρό που γράφτηκε, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και επηρέασε από τα ήθη ως τη μόδα της εποχής.

Ο οπερατικός Βέρθερος ακολουθεί τους δικούς του κανόνες, παίρνοντας ουσιαστικές αποστάσεις από το πρωτότυπο. Διατηρεί τη σύγκρουση με τον περίγυρο και τις κοινωνικές συμβάσεις, αλλά αφήνει κατά μέρος τις φιλοσοφικές αναζητήσεις. Η ιστορία του ήρωα του Γκαίτε ενέπνευσε στον Γάλλο συνθέτη μουσική μεγάλου λυρισμού και σπάνιας τρυφερότητας, από την οποία δεν λείπουν έντονα δραματικά ξεσπάσματα. Η μελωδική έμπνευση του Μασνέ στον Βέρθερο είναι ιδιαίτερα πλούσια. Μέσα από αυτήν διεισδύει στην ψυχολογία των βασικών του χαρακτήρων, πλάθοντας ανάγλυφες προσωπικότητες. Όσο προχωρά η όπερα και από την αθωότητα και τις απλές χαρές της οικογενειακής και κοινωνικής ζωής το έργο εστιάζει στη συναισθηματική ζωή των δύο βασικών χαρακτήρων, τόσο η μουσική περνά από την περιγραφή της εξωτερικής, δημόσιας εικόνας τους στην απόδοση του περίπλοκου, σκοτεινού εσωτερικού τους κόσμου.

Ο Βέρθερος είναι η τελευταία όπερα που σκηνοθέτησε ο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος, μια εμβληματική μορφή του θεάτρου και της όπερας στην Ελλάδα, και πρωτοπαρουσιάστηκε από την ΕΛΣ το 2014 στο Θέατρο Ολύμπια. O Σπύρος Α. Ευαγγελάτος, γιος του κορυφαίου Έλληνα μουσουργού Αντίοχου Ευαγγελάτου, διατέλεσε για πολλά χρόνια καλλιτεχνικός διευθυντής και πρόεδρος του Δ.Σ. της ΕΛΣ, ενώ, παράλληλα με την πορεία του στο θέατρο, σκηνοθέτησε με ιδιαίτερη επιτυχία διάσημες όπερες των Βέρντι, Μπιζέ, Πουτσίνι, Ροσσίνι, Μότσαρτ, Μπρίττεν κ.ά. Την αναβίωση της σκηνοθεσίας υπογράφει ο Ίων Κεσούλης.

Τα σκηνικά και τα κοστούμια της παραγωγής υπέγραψε μια άλλη κορυφαία μορφή του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, ο αλησμόνητος σκηνογράφος και ενδυματολόγος του θεάτρου, της όπερας και του σινεμά Γιώργος Πάτσας. Την αναβίωση των σκηνικών και των κοστουμιών υπογράφει η Τότα Πρίτσα.

Διευθύνει ο διεθνώς αναγνωρισμένος Καναδός αρχιμουσικός Ζακ Λακόμπ, ο οποίος έχει διευθύνει τον Βέρθερο, μεταξύ άλλων, στη Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης, στο Βανκούβερ, στη Νίκαια της Γαλλίας και στο Θέατρο των Ηλυσίων Πεδίων στο Παρίσι. Ο Λακόμπ, που έχει χαρακτηριστεί ως «προικισμένος και φιλόδοξος» αρχιμουσικός από τους New York Times, έχει διευθύνει πολλές από τις σημαντικότερες συμφωνικές ορχήστρες σε Ευρώπη και Αμερική, ενώ έχει συνεργαστεί με κορυφαία λυρικά θέατρα όπως η Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, η Γερμανική Όπερα του Βερολίνου, καθώς και με Όπερες του Καναδά, της Μασσαλίας, του Μόντε Κάρλο, του Μονάχου, της Αβινιόν, της Φιλαδέλφειας κ.ά.

Τον ρόλο του τίτλου θα ερμηνεύσει ο διακεκριμένος Ιταλός τενόρος Φραντσέσκο Ντεμούρο, ο οποίος ενθουσίασε το κοινό στον πρόσφατο Ριγολέττο της ΕΛΣ στο Ηρώδειο. Ο Ντεμούρο, ένας από τους πιο περιζήτητους τενόρους σε Ευρώπη και Αμερική, έχει διαγράψει μια εντυπωσιακή πορεία στα σπουδαιότερα λυρικά θέατρα του κόσμου όπως, μεταξύ άλλων, η Σκάλα του Μιλάνου, η Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης, η Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, η Εθνική Όπερα του Παρισιού, η Κρατική Όπερα της Βιέννης, η Όπερα του Σαν Φρανσίσκο, το Ρεάλ της Μαδρίτης, η Γερμανική Όπερα του Βερολίνου, οι Όπερες της Φλωρεντίας, της Νάπολης, του Αμβούργου, του Μονάχου, της Φρανκφούρτης κ.ά.

Στον ρόλο της Σαρλότ θα κάνει το πολυαναμενόμενο ντεμπούτο της η κορυφαία μεσόφωνος Ανίτα Ρατσβελισβίλι, την οποία ο Ρικκάρντο Μούτι χαρακτήρισε ως την «καλύτερη μέτζο του πλανήτη στις μέρες μας» σε άρθρο των New York Times με τίτλο «Μια νεαρή τραγουδίστρια συναρπάζει τον κόσμο της όπερας». Η Ρατσβελισβίλι, μια πραγματική σταρ της όπερας, διαγράφει θεαματική πορεία στα σημαντικότερα λυρικά θέατρα του πλανήτη με τεράστια επιτυχία και διθυραμβικές κριτικές από τα μεγαλύτερα ΜΜΕ του κόσμου. Η Ρατσβελισβίλι, από το ιστορικό ντεμπούτο της στη Σκάλα του Μιλάνου ως επιλογή του Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ και μέσα σε μια δεκαετία, κατάφερε να ξεχωρίσει διεθνώς με την επιβλητική και δυναμική σκηνική παρουσία της, την εντυπωσιακής ποιότητας και όγκου φωνή της, τις εξαιρετικά προσεκτικές επιλογές ρεπερτορίου, την απόλυτη συνέπεια και την αφιέρωσή της στη λυρική τέχνη. Μετά την πρώτη της συγκλονιστική εμφάνιση στην Ελλάδα, τον Ιούλιο του 2018 στην Κάρμεν της ΕΛΣ, ανέπτυξε μια στενή επαφή με την Εθνική Λυρική Σκηνή και επέστρεψε στην Αθήνα το 2020 για μια ιστορική συναυλία στη Ρωμαϊκή Αγορά, την οποία παρακολούθησαν διαδικτυακά πάνω από 1.000.000 θεατές σε όλο τον κόσμο, αλλά και το 2021 στο μοναδικό Γκαλά Βέρντι της ΕΛΣ στο Καλλιμάρμαρο, μαζί με την Α. Νετρέμπκο, τον Γ. Εϊβάζοφ και τον Δ. Πλατανιά.

Στον ρόλο του Αλμπέρ ο Νίκος Κοτενίδης, του Διοικητή ο Γιάννης Γιαννίσης, του Σμιτ ο Νικόλας Μαραζιώτης, του Γιόχαν ο Μαρίνος Ταρνανάς, του Mπρύλμαν ο Ιωάννης Κοντέλλης, της Σοφί η Χρύσα Μαλιαμάνη και της Καίτχεν η Αιμιλία Τσιμιδάκη.

Την Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει η Κωνσταντίνα Πιτσιάκου.

Ο Βέρθερος με μια ματιά

Ο συνθέτης: Ο Γάλλος συνθέτης Ζυλ Εμίλ Φρεντερίκ Μασνέ γεννήθηκε στις 12 Μαΐου 1842. Έλαβε τα πρώτα μαθήματα πιάνου από τη μητέρα του και μόλις 11 ετών γράφτηκε στο Ωδείο του Παρισιού. Όταν οι γονείς του έφυγαν από την πόλη, ο Ζυλ συνέχισε τις σπουδές του μένοντας σε φίλους και εργαζόμενος, μεταξύ άλλων, ως τυμπανιστής στο Λυρικό Θέατρο. Το 1862 κέρδισε το περίφημο Βραβείο της Ρώμης. Η πρώτη του όπερα παρουσιάστηκε το 1867 ενώ το 1873 το δραματικό ορατόριό του Μαρία Μαγδαληνή απέσπασε ιδιαίτερα επαινετικά σχόλια από τους Τσαϊκόφσκι, Ντ’Αντύ, και Γκουνό. Στη σταδιοδρομία του τον βοήθησαν ο Αμπρουάζ Τομά, συνθέτης της όπερας Μινιόν και ο εκδότης Ζωρζ Αρτμάν. Από πολύ νωρίς τιμήθηκε με πολύ σημαντικές διακρίσεις και μόλις 36 ετών εξελέγη ως το νεότερο μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Συνέθεσε περισσότερες από τριάντα όπερες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα έργα Ηρωδιάδα (1881/84), Μανόν (1884), Βέρθερος (1892/93), Θαΐς (1894/98), Δον Κιχώτης (1910). Πέθανε στο Παρίσι το 1912 μετά από μακρόχρονη μάχη με τον καρκίνο.

Το έργο: Λυρικό δράμα σε τέσσερις πράξεις, ο Βέρθερος βασίζεται σε ποιητικό κείμενο των Εντουάρ Μπλω, Πωλ Μιλλιέ και Ζωρζ Αρτμάν, που με τη σειρά του στηρίζεται στο επιστολικό μυθιστόρημα του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου (1774).

Πρεμιέρες: Η παγκόσμια πρώτη παρουσίαση του έργου πραγματοποιήθηκε στην Όπερα της Αυλής της Βιέννης στις 16 Φεβρουαρίου 1892, όπου το έργο δόθηκε στα γερμανικά. Η πρώτη παρουσίαση στα γαλλικά ακολούθησε στη Γενεύη, στις 27 Δεκεμβρίου 1892. Η όπερα εντάχθηκε στο δραματολόγιο της ΕΛΣ στις 4 Ιανουαρίου 1962. Παρουσιάστηκε στο Θέατρο Ολύμπια σε ελληνική μετάφραση του συνθέτη Γεωργίου Σκλάβου και μουσική διεύθυνση του Τότη Καραλίβανου.

Σύνοψη

Α΄ Πράξη / Βέτσλαρ, Ιούλιος 1780. Ο Διοικητής, ο οποίος είναι πλέον χήρος, μαθαίνει στα νεότερα παιδιά του τα κάλαντα. Η Σαρλότ ετοιμάζεται να πάει σ’ έναν χορό. Ο αρραβωνιαστικός της, ο Αλμπέρ, λείπει σε ταξίδι. Έτσι, θα τη συνοδέψει ο Βέρθερος, ο οποίος φτάνει την ώρα που η Σαρλότ ετοιμάζει το δείπνο για τα αδέλφια της, όπως ακριβώς έκανε η μητέρα της πριν πεθάνει. Φεύγουν μαζί για τον χορό. Απρόοπτα επιστρέφει από το ταξίδι του ο Αλμπέρ. Δεν είναι βέβαιος για τα αισθήματα της Σαρλότ και ξαφνιάζεται που δεν βρίσκει την αγαπημένη του στο σπίτι, όμως η Σοφί, η μικρή της αδελφή, τον καθησυχάζει. Ο Αλμπέρ φεύγει και ενημερώνει ότι θα επιστρέψει το επόμενο πρωί. Ο Βέρθερος και η Σαρλότ επιστρέφουν αργά το βράδυ από τον χορό. Ο Βέρθερος συνειδητοποιεί ότι έχει ερωτευτεί τη Σαρλότ αλλά η είδηση της άφιξης του Αλμπέρ τον εμποδίζει να της εξομολογηθεί τα αισθήματά του. Η Σαρλότ θυμάται πως είχε υποσχεθεί στη μητέρα της, καθώς πέθαινε, να παντρευτεί τον Αλμπέρ. Ο Βέρθερος είναι σε απόγνωση.

Β΄ Πράξη / Τρεις μήνες αργότερα η Σαρλότ και ο Αλμπέρ έχουν παντρευτεί. Καθώς πηγαίνουν προς την εκκλησία, τους ακολουθεί μελαγχολικός ο Βέρθερος. Η Σοφί προσπαθεί να του φτιάξει τη διάθεση. Όταν η Σαρλότ βγαίνει από την εκκλησία, εκείνος της μιλά για την πρώτη τους συνάντηση. Η Σαρλότ τον παρακαλεί να μην την ξανασυναντήσει μέχρι την ημέρα των Χριστουγέννων. Ο Βέρθερος σκέφτεται την αυτοκτονία ενώ η Σαρλότ παρηγορεί τη Σοφί, η οποία δεν κατανοεί την αλλόκοτη συμπεριφορά του Βέρθερου. Ο Αλμπέρ συνειδητοποιεί ότι ο Βέρθερος είναι ερωτευμένος με τη γυναίκα του.

Γ΄ Πράξη / Παραμονή Χριστουγέννων. Η Σαρλότ είναι μόνη στο σπίτι. Διαβάζει και ξαναδιαβάζει τα γράμματα που της έχει στείλει ο Βέρθερος. Ξαφνικά ο Βέρθερος εμφανίζεται στο σπίτι της. Καθώς της διαβάζει στίχους από ένα ποίημα, συνειδητοποιεί ότι και εκείνη τον αγαπά. Για μια στιγμή αγκαλιάζονται, αλλά η Σαρλότ συνέρχεται αμέσως και τον διώχνει. Επιστρέφει ο Αλμπέρ που βλέπει τη Σαρλότ ταραγμένη. Φτάνει μήνυμα από τον Βέρθερο: παρακαλεί τον Αλμπέρ να του δανείσει τα πιστόλια του, καθώς, όπως εξηγεί, θα φύγει για μακρινό ταξίδι. Η Σαρλότ έχει πολύ κακό προαίσθημα και σπεύδει αμέσως να βρει τον Βέρθερο. Ακολουθεί ορχηστρικό ιντερμέδιο και έπεται η τελευταία πράξη, χωρίς διακοπή.

Δ΄ Πράξη / Ο Βέρθερος κείτεται θανάσιμα πληγωμένος στο δωμάτιό του. Η Σαρλότ δεν πρόλαβε το κακό. Τον παρηγορεί, ομολογώντας πως κι εκείνη τον αγαπά. Εκείνος ζητά τη συγγνώμη της. Καθώς πεθαίνει, η Σαρλότ λιποθυμά. Έξω από το παράθυρο ακούγονται φωνές παιδιών που τραγουδούν τα κάλαντα.