Ανεβάστε μια Όπερα

Το θέατρο δεν είναι μόνο θέαμα αλλά και εκπαίδευση. Και δεν είναι καθόλου κακό να εντάξουμε λίγη μαγεία στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του σχολείου.

Η ενασχόληση των μαθητών με το μουσικό θέατρο, που συνδυάζει όλες τις τέχνες, θα τους βοηθήσει να ελέγξουν τα συναισθήματά τους, να ενδυναμώσουν τη φαντασία τους για δημιουργική αυτοέκφραση, να ελέγξουν τη φωνή και το σώμα τους, χρησιμοποιώντας τα με μέτρο και στόχους. Ταυτόχρονα, θα δώσει στα παιδιά τη δυνατότητα να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν σε βάθος την τέχνη, γενικότερα.

Βήματα

Η επιλογή των μαθητών
Η επιλογή των καλύτερων είναι δύσκολη διαδικασία, που απαιτεί προσοχή και διακριτικότητα, ώστε να μην δημιουργηθούν προβλήματα πριν ακόμα ξεκινήσει η δουλειά. Η ακρόαση είναι πάντοτε ευπρόσδεκτος τρόπος επιλογής. Ένας τρόπος να ξεπεραστεί το πρόβλημα είναι να ψηφίσουν τα ίδια τα παιδιά.

Οι πρόβες και η προετοιμασία
Έχοντας στα χέρια μας το λιμπρέτο και τη μουσική μπορούμε να αρχίσουμε τις πρόβες.Μια βασική αρχή στο μουσικό θέατρο είναι οι χωριστές πρόβες. Λόγος, κίνηση, μουσική και εικόνα πρέπει αρχικά να δουλευτούν χωριστά ώσπου να φτάσουν σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο, ούτως ώστε σταδιακά να συνδεθούν.

Οι πρόβες για τον λόγο μπορούν να ξεκινήσουν με όλους καθισμένους γύρω από ένα τραπέζι. Όταν οι μαθητές-ηθοποιοί μάθουν απέξω τα λόγια τους, ο σκηνοθέτης- δάσκαλος τους σηκώνει ώστε να αρχίσουν τη δουλειά με την κίνηση μέσα στο χώρο. Τίποτα δεν εμποδίζει τον μουσικό-δάσκαλο να ξεκινήσει τις μουσικές πρόβες με το πιάνο ή το cd, παράλληλα με τον σκηνοθέτη, σε άλλη αίθουσα. Όταν τα παιδιά μάθουν απέξω τα τραγούδια, είτε σολιστικά, είτε χορωδιακά, είναι ώρα να ταιριάξει η μουσική με την κίνηση και τον θεατρικό λόγο.

Παράλληλα, οι μαθητές που θα φτιάξουν το σκηνικό για την παράσταση, θα πρέπει να δουλεύουν με τον εικαστικό/δάσκαλο του σχολείου. Όσοι μαθητές δεν επιθυμούν να συμμετέχουν στην παράσταση, μπορούν να κάνουν άλλες βοηθητικές εργασίες. Κάποιος μπορεί να είναι βοηθός σκηνοθέτη, κάποιος άλλος βοηθός σκηνογράφου, ή «διευθυντής σκηνής», δηλαδή υπεύθυνος για τη ροή της παράστασης, άλλοι να είναι «φροντιστές», δηλαδή να μεταφέρουν τα κινητά στοιχεία της παράστασης και άλλοι, τέλος, «τεχνικοί σκηνής», δηλαδή υπεύθυνοι για τα ογκώδη και βαριά στοιχεία του σκηνικού.

Όταν ετοιμαστεί το σκηνικό και τοποθετηθεί στο χώρο, στον οποίο θα γίνει η παράσταση, μπορεί ολόκληρη η ομάδα να δουλεύει στον διαμορφωμένο χώρο, η στο θέατρο του σχολείου, αν υπάρχει. Οι δύο τελευταίες πρόβες καλό είναι να γίνουν όπως ακριβώς σε επαγγελματικά θέατρα. Στην προτελευταία πρόβα, την «προγενική», έχει λόγο μόνον ο σκηνοθέτης. Έτσι, του παρέχεται η δυνατότητα να λύσει όσα τελευταία προβλήματα ανακύπτουν. Η τελευταία πρόβα, η «γενική», δεν πρέπει να διακοπεί με κανέναν τρόπο. Τα προβλήματα πρέπει να λυθούν σαν να πραγματοποιείται κανονικά η παράσταση. Μετά την γενική πρόβα, μια σύσκεψη όλων των συντελεστών θα δώσει και τις τελευταίες λύσεις σε λάθη που μπορεί να έχουν γίνει.

Η προετοιμασία
Η απόφαση παρουσίασης ενός έργου συνήθως δεν λαμβάνεται από την αρχή της σχολικής χρονιάς. Πρέπει να μεσολαβήσει ένα χρονικό διάστημα γνωριμίας των δασκάλων μεταξύ τους και με τα παιδιά, να αναζητηθεί ένα κατάλληλο έργο ή να γραφεί. Το διάστημα από την αρχή του σχολικού έτους μέχρι να αρχίσει η πρώτη πρόβα, θα μπορούσε να αποτελεί περίοδο προετοιμασίας μέσω θεατρικών, μουσικών, γυμναστικών παιχνιδιών και ασκήσεων.

Γιατί όμως γίνεται λόγος για παιχνίδι; «Το παιχνίδι είναι κάτι ιδιαίτερο. Δημιουργεί μια κατάσταση πίστης και επιτρέπει στην φαντασία μας να βασιλεύσει ελεύθερα. Στα παιχνίδια καλούμαστε να ριψοκινδυνεύσουμε, πράγμα που στην καθημερινή μας ζωή δεν θα ήταν και τόσο σοφό. Προσποιούμαστε ότι κυνηγάμε ένα δράκο και αν κάποιο από τα κεφάλια του μας ακουμπήσει, θα είμαστε ‘πεθαμένοι’ […] με αυτήν την πίστη και την άνευ όρων παράδοση στο παιχνίδι και την φαντασία, ελευθερώνονται νέες δυνάμεις: μια άλλη άποψη του εαυτού μας, η αυτοπεποίθηση ή μια καινούρια ενέργεια, που μπορούν να μας βοηθήσουν να ανταπεξέλθουμε με την καθημερινή πραγματικότητα. Αυτή είναι η αξία και η πρόκληση του παιχνιδιού» (Huberta Wiertsema, 100 παιχνίδια με κίνηση, Νικολαΐδης-Orpheus, Αθήνα, 1991, σελ. 5).

Δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο απλό παιδικό παιχνίδι και το θεατρικό. Σημασία έχουν οι στόχοι που τίθενται. Το απλό παιχνίδι στοχεύει σε:

Προσωπική Ανάπτυξη
Ανάπτυξη δυνάμεων αντίληψης
Αύξηση της ικανότητας κίνησης
Προσανατολισμός στο περιβάλλον
Ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και τόλμης
Κοινωνικές ικανότητες
Εμπειρία αίσθησης της ομάδας
Εμπιστοσύνη στους άλλους
Έκφραση του εαυτού σε ομαδική κατάσταση
Συλλογική δουλειά και απόδοση αξίας στις διαφορές
Δημιουργικές ικανότητες
Κίνηση ως μέσο έκφρασης
Ανάπτυξη της φαντασίας, της πρωτοτυπίας και της ικανότητας αυτοσχεδιασμού20.

Ταυτόχρονα, «ένα θεατρικό εργαστήρι που θέλει να λειτουργεί δημιουργικά, και ως εκ τούτου ερευνητικά, καλό είναι να πάρει πολύ σοβαρά υπόψη του:

ζητήματα ανάπτυξης των μελών του
θέματα δυναμικής της ομάδας (τρόπους συνεργασίας, επικοινωνίας, τεχνικές ανάπτυξης της συνενοχής κ.α.)
τεχνικές, οι οποίες θα οδηγήσουν την ομάδα στη δημιουργία, είτε είναι πρωτογενείς είτε έχει να κάνει με το ανέβασμα έργων» (Νίκος Γκόβας, Για ένα νεανικό δημιουργικό θέατρο, Μεταίχμιο, Αθήνα, 2003, σελ. 19).

Παρατηρεί κανείς, τους κοινούς στόχους ανάμεσα στο απλό και στο θεατρικό παιχνίδι. Καλό θα ήταν, λοιπόν, να διατηρηθούν η χαρά και ο αυθορμητισμός του απλού παιχνιδιού στο θεατρικό παιχνίδι, που θα γίνει ως προετοιμασία μέχρι να ξεκινήσουν οι πρόβες του έργου μας. Ταυτόχρονα, το θεατρικό παιχνίδι πρέπει, με την βοήθεια των δασκάλων, να οδηγεί την ομάδα σε στόχους που σχετίζονται με το έργο που θα ανεβεί, δηλαδή τη μουσικοθεατρική παράσταση. Συνεπώς, τα παιχνίδια με τα παιδιά θα πρέπει να συμπεριλάβουν τόσο το θέατρο όσο και την μουσική.

Όμως, πριν ξεκινήσει το παιχνίδι πρέπει να προηγηθεί το ζέσταμα. Ακολουθεί μια πρόταση ζεστάματος:

Άσκηση αναπνοής: Η ομάδα στέκεται σε κύκλο με τα χέρια χαλαρά στο πλάι. Με την εισπνοή σηκώνουν όλοι τα χέρια πάνω από το κεφάλι, με την εκπνοή τα κατεβάζουν, μετρώντας τέσσερις χρόνους στην πρώτη και ακόμα τέσσερις χρόνους στη δεύτερη κίνηση. Δέκα τέτοιοι γύροι είναι αρκετοί. Στόχος είναι η χαλάρωση και ο αυτοέλεγχος.
Κίνηση των μυών του προσώπου. Κινούμε τους μύες του προσώπου κάνοντας οποιαδήποτε γκριμάτσα μας έρχεται στο νου. Στόχος είναι η χαλάρωση των μυών του προσώπου.
Περπάτημα με ρυθμό. Οι δάσκαλοι ορίζουν στους μαθητές έναν αριθμό χτυπημάτων με παλαμάκια προς μια κατεύθυνση και άλλα τόσα προς άλλη κατεύθυνση. Μεταβάλλουμε ταχύτητα και αριθμό χτυπημάτων. Στόχος είναι η συγκέντρωση και η ρυθμική αντίληψη.
Χρησιμοποιούμε το ρυθμικό χτύπημα των χεριών, δίνοντας εντολές για περιστροφές, τεντώματα, πτώσεις, επαφές. Κίνηση σαν τα ζώα. Στόχος είναι η εξερεύνηση κινητικών ποιοτήτων.
Ακούμε τους ήχους του περιβάλλοντος για 30 έως 60 δευτερόλεπτα και μετά διηγούμαστε τί ακούσαμε. Στόχος είναι η συγκέντρωση και προσοχή σε ό,τι συμβαίνει γύρω μας.
Μιμήσεις που μπορεί να περιλαμβάνουν κινήσεις ή και μουσικές φράσεις.
Παιχνίδι εκφράσεων προσώπου. Χρησιμοποιώντας το πρόσωπο και μόνο δείχνουμε: ευτυχία, λύπη, στενοχώρια, φόβο, θυμό, έκπληξη, πόνο, αγωνία, αταξία, βαριεστιμάρα.
«Ηχοϊστορίες». Χρησιμοποιώντας ένα παραμύθι, ένα μύθο, ένα ποίημα ή και μια απλή περιγραφή, κάθε μαθητής αφηγείται, κάνει παντομίμα, επισημαίνει ηχητικά σημεία, πειραματίζεται με διάφορους ήχους που μπορεί να παράγει με το σώμα του, είτε από το άμεσο περιβάλλον του.

Κάθε μαθητής μπορεί να δώσει ρόλους σε κάποιον συμμαθητή του. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσεται η ικανότητα παρατήρησης, συγκέντρωσης, ο προφορικός λόγος, η διάθεση για πειραματισμό, η αυτοπεποίθηση, η φαντασία και η ομαδική εργασία (Παυλίνα Καραδήμου-Λιάτσου, Η μουσικοπαιδαγωγική τον 20ο αιώνα, Νικολαΐδης-Orpheus, Αθήνα 2003).
Τα παραπάνω αποτελούν αφορμή για περισσότερα παιχνίδια, τα οποία είτε βρίσκει κανείς στη βιβλιογραφία, είτε μπορεί να επινοήσει με βάση τις ικανότητες των μαθητών.
Για το κύριο μέρος του παιχνιδιού οι θεατρολόγοι, όπως επίσης οι μουσικοί και δάσκαλοι μουσικής, έχουν στη διάθεσή τους πλούσια βιβλιογραφία στην ελληνική και άλλες γλώσσες, τόσο σε ό,τι αφορά πρακτικά εγχειρίδια όσο και θεωρητικά συγγράμματα.

Προβολή της παράστασης και μέσα διαφήμισης
Όπως κάθε επαγγελματική παράσταση, έτσι και μια μαθητική χρειάζεται προβολή και διαφήμιση. Κάθε δουλειά που γίνεται με συνέπεια, κόπο και πάθος πρέπει να προβάλλεται. Η προβολή χρειάζεται, ώστε να καταδεικνύεται περίτρανα και σε όποιον «δει» το αποτέλεσμα μιας επίπονης δράσης. Προπαντός εκτός Αθήνας, τέτοιου είδους δράσεις των σχολείων είναι πάντοτε καλοδεχούμενες από το ευρύ κοινό. Ορισμένοι τρόποι προβολής της δουλειάς είναι οι ακόλουθοι:

Ανακοίνωση σε εφημερίδες.
Αφίσες που μπορούν να τυπωθούν στο σχολείο και να αναρτηθούν σε σημεία όπου θα τις δει πολύς κόσμος,όπως λ.χ. σε εμπορικά κέντρα, σε πλατείες, καταστήματα κ.α.
Ταμπλό σε έξυπνα σημεία της πόλης.
Μπλουζάκια. Αυτά κοστίζουν, αλλά αξίζει τον κόπο.
Μικρές καρφίτσες, που μπορούν να δοθούν ως χορηγίες από βιοτεχνίες της πόλης.
Παρέλαση των μαθητών πριν την παράσταση. Στην Ευρώπη είναι μια πρακτική που γίνεται ακόμα και από επαγγελματικούς οργανισμούς.

Η τελετουργία της παράστασης
Η λέξη «θέατρο» φαίνεται να προέρχεται από το ρήμα θεώμαι. Από την ίδια λέξη προέρχεται και η λέξη θεός. Οποιαδήποτε θεωρία περί της καταγωγής της τραγωδίας και αν ασπάζεται κανείς, παραμένει γεγονός, ότι το αττικό δράμα της αρχαιότητας περιβαλλόταν τον μανδύα της θρησκευτικότητας και της αρχέγονης διονυσιακής μαγείας. Όλες οι δραματικές παραστάσεις διδάσκονταν κατά τη διάρκεια των γιορτών προς τιμήν του Διονύσου. Το θέατρο δεν έπαψε ποτέ να είναι ψυχαγωγία με την ουσιαστική έννοια του όρου, δηλαδή αγωγή της ψυχής. Είναι στο χέρι καθενός να περάσει αυτή την μαγική-θρησκευτική ιδεολογία για το θέατρο στους μαθητές. Τα πράγματα έχουν τόσο νόημα όσο τους δίνουμε εμείς.

Μουσικό έργο για παιδιά

Στο ερώτημα "Ποιο θα είναι το έργο που θα ανεβάσουμε¨μπορούμε να απαντήσουμε επιλέγοντας ένα έργο που ήδη υπάρχει και είναι διασκευασμένο για παιδιά ή είναι πρωτότυπο.

Έτοιμα έργα μουσικού θεάτρου διασκευασμένα για παιδιά με λιμπρέτο και παρτιτούρες μέχρι στιγμής δεν συναντήσαμε στα ελληνικά εκδοτικά χρονικά. Όμως, κυκλοφορούν αρκετά βιβλία με δίσκους ακτίνας (CDs) με έργα, τα οποία μπορούν κάλλιστα, είτε να διασκευαστούν για συγκεκριμένες τάξεις, είτε να τραγουδηθούν με τον ίδιο τρόπο που παρουσιάζονται στον δίσκο. Μπορείτε να αποταθείτε στους ίδιους τους συνθέτες, ώστε να βοηθήσουν με παρτιτούρες που θα διευκολύνουν το έργο σας. Εδώ μπορείτε να βρείτε έναν σχετικό κατάλογο, που συντάχθηκε σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ)

Τα περισσότερα από αυτά τα έργα είναι σε μορφή παραμυθιού και πιθανώς να απαιτηθεί διασκευή. Ορισμένα αποτελούνται απλά από στίχους για παιδικά τραγούδια. Άλλα πάλι, αποτελούν αφορμή για επεξεργασία. Θεωρείστε τη διασκευή ευεργεσία, διότι έτσι θα μπορέσετε να προσαρμόσετε το έργο στις ανάγκες της τάξης ή του σχολείου σας. Οι μαθητές θα μπορούσαν να σας βοηθήσουν είτε με ιδέες, είτε με τις προσωπικότητες και τις ικανότητές τους.

Πρωτότυπο έργο

Στο ερώτημα "Ποιο θα είναι το έργο που θα ανεβάσουμε" μπορούμε να απαντήσουμε δημιουργώντας ένα καινούργιο έργο που θα γραφτεί από τους καθηγητές/δασκάλους ή και τους ίδιους τους μαθητές.

Δείτε εδώ αναλυτικά τις οδηγίες για να δημιουργήσετε το δικό σας έργο.

Διασκευή γνωστού έργου

Στο ερώτημα: «Ποιο θα είναι το έργο που θα ανεβάσουμε» μπορείτε να απαντήσετε επιλέγοντας να διασκευάσετε ένα ήδη γνωστό έργο.

Η διασκευή ενός θεατρικού έργου που έχει ήδη εκδοθεί, προϋποθέτει την άδεια του συγγραφέα. Η διασκευή πρέπει να γίνει με βάση τις δυνατότητες και το επίπεδο των μαθητών. Τα τραγούδια μπορεί να προβλέπονται στο κείμενο. Διαφορετικά, πρέπει να γραφτούν από την αρχή. Η περίπτωση της διασκευής ήδη υπάρχοντος έργου, έχει το πλεονέκτημα της σταθερής βάσης πάνω στην οποία μπορούν να πατήσουν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές. Πέραν όμως αυτού, η δουλειά που πρέπει να γίνει για το ανέβασμα της παράστασης δεν είναι λιγότερη από τις άλλες περιπτώσεις.

Παραμύθια με τραγούδια

Ζωή Βαλάση, Παπαρούνα κόκκινη. Λαϊκά τραγουδάκια για παιδιά, Κέδρος 2007
Χαρά Γιαννακοπούλου, Παιχνίδι με το πιάνο, Ελληνικά Γράμματα 2007
Χαράλαμπος Γωγιός / Γιώτα Κ. Αλεξάνδρου, Παραμυθορουφήχτρα. Για μια χούφτα παραμύθια: Θεατρικό έργο για παιδιά, Ωρίων 2004
Γιάννης Ευσταθιάδης, Τραγουδί τραγουδοχέρι, Μελάνι 2003
Τατιάνα Ζωγράφου, Δε βιάζομαι να μεγαλώσω, Μελωδικό Καράβι, 2007
Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Οικολογήματα. Τραγούδια για το περιβάλλον και την οικολογία, Πατάκης 2009
Αργυρώ Κοκορέλη, Παιχνίδι με τα όνειρα, Ελληνικά Γράμματα 2004
Γιώργος Κουρουπός / Ευγένιος Τριβιζάς, Οι δραπέτες της σκακιέρας, Καλέντης, 2009
Νανά Κριεκούκη, Έλσα Νάκου, Μελωδένια πολιτεία, Καλέντης 2007
Νίκος Κυπουργός, Δημήτρης Μαραγκόπουλος, Λένα Πλάτωνος, Εδώ Λιλιπούπολη: Τα τραγούδια, Ιανός, 2010
Γιώργος Κωνσταντινίδης, Η Σιρεφά και οι χαμένες νότες, Άγκυρα, 2007
Γιώργος Λαπαδάκης, Ο Ορφέας και το τραγούδι της ζωής, Όνειρα, 2009
Κώστας Μάγος, Γεωργία Γκανάτσιου, Ένας γάτος... μια φορά, Εν πλω 2009
Σούλα Μητακίδου, Ευαγγελία Τρέσσου, Anthony L. Manna Η γάτα κουμπάρα, Καλειδοσκόπιο 2006
Στέλλα Μιχαηλίδου, Ο γάιδαρος, ο Μένιος, ο παραχαϊδεμένος, Ένα παραμύθι για να το διαβάσεις στη μαμά σου, Εν πλω 2010
Στέλλα Μιχαηλίδου, Περπατώ εις το δάσος. Θεατρικό παραμύθι σε 7 εικόνες, Επόμενος Σταθμός 2004
Στέλλα Μιχαηλίδου, Τζι-τζιμιτζιχοτζιριά, Επόμενος Σταθμός 2005
Δέσποινα Μπογδάνη - Σογιούλ. Μια φορά κι ένα καιρό ήταν το…βιβλίο, Λέξη Κλειδί 2009
Νίκος Ξανθούλης, Όσκαρ Ουάιλντ: Ο εγωιστής γίγαντας, Κέδρος 2006
Νίκος Ξανθούλης, Όσκαρ Ουάιλντ: Ο ευτυχισμένος πρίγκιπας, Κέδρος 2007
Νίκος Ξανθούλης / Μαριβίτα Γραμματικάκη, Το αστέρι του γίγαντα, Καλέντης 2012
Παυλίνα Παμπούδη. Παραμυθοτράγουδα και καληνύχτες, Πατάκης 2000
Αναστασία Παπαδημητρίου / Εύα Καραντινού, Όταν ο Ήλιος αγάπησε τη Σελήνη, Άγκυρα 2007
Νίκος Γ. Παπαδογιώργος / Μαριλένα Καββαδά, Στο βασίλειο του Ποσειδώνα, Διάπλαση 2009
Βασίλης Ρώτας / Αργυρώ Κοκορέλη, Παιχνίδι με το λύκο, Ελληνικά Γράμματα 2004
Σταύρος Σιόλας / Χρήστος Μπουλώτης, Παιχνίδι με τα στρατιωτάκια της ειρήνης, Ελληνικά Γράμματα 2006
Βασίλης Τζαβάρας / Αργυρώ Κοκορέλη, Παιχνίδι με πριγκίπισσες, Ελληνικά Γράμματα 2005
Γεωργία Τραπάτσα, Μια ριγέ γαρίδα ροζ και άλλα τραγούδια..., Κάστωρ 2003
Φωτεινή Τσάμπρα, Ζωή Σκαλίδη, Η χαμένη Αλφαβήτα , Οι πειρατές της Μεσογείου είναι... του νηπιαγωγείου!, Στρατής 2008
Πασχάλης Τσαρούχας, Τραγουδώ μύθους του Αισώπου, Διάπλαση, 2010
Πασχάλης Τσαρούχας, Τραγουδώ κλασικά παραμύθια, Διάπλαση, 2010
Νικόλας Τσαφταρίδης, Ήταν ένα μικρό χαρτάκι, στίχοι Μαργαρίτα Κουλεντιανού, Νήσος, 2004
Βασιλική Χατζημανωλάκη. Μια συννεφοπεριπέτεια, Libro, 2006
Δήμητρα Ψυχογυιού, Ο κηπουρός του ουρανού. Αφιερωμένο στον κηπουρό τ' ουρανού που πιστεύει στα θαύματα, Άγκυρα 2009