Συναυλία «Ιάννης Ξενάκης - Ψάπφα» με τον Αλέξανδρο Γιοβάνο στο ΕΜΣΤ | Πέμπτη 29 Ιουνίου 2023

Συναυλία

Ιάννης Ξενάκης
Ψάπφα (1975)

Πέμπτη 29 Ιουνίου 2023
 Ώρες έναρξης: 19.15, 20.45

Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – 2ος όροφος
Είσοδος ελεύθερη

Σε συμπαραγωγή με την Εθνική Λυρική Σκηνή

Αλέξανδρος Γιοβάνος, κρουστά

Ο αναγνωρισμένος σολίστ κρουστών Αλέξανδρος Γιοβάνος ερμηνεύει το εμβληματικό έργο Ψάπφα (αρχαϊκή μορφή του ονόματος «Σαπφώ»), μια από τις διασημότερες συνθέσεις του Ιάννη Ξενάκη για σόλο κρουστά και ταυτόχρονα μια από τις πιο εντυπωσιακές. Η Ψάπφα υπήρξε παραγγελία του Αγγλικού Φεστιβάλ Μπαχ και είναι αφιερωμένη στον Συλβιό Γκουαλντά, πιστό συνεργάτη του συνθέτη, ο οποίος υπήρξε και ο πρώτος που ερμήνευσε το έργο στο Λονδίνο το 1976.  Η συναυλία θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 29 Ιουνίου 2023, στις 19.15 και 20.45, στο πλαίσιο του αφιερώματος του ΕΜΣΤ στον Ιάννη Ξενάκη, σε συμπαραγωγή με την Εθνική Λυρική Σκηνή.

Λίγα ονόματα σημάδεψαν την πρώτη γραμμή της διεθνούς καλλιτεχνικής πρωτοπορίας του περασμένου αιώνα όσο εκείνο του Ξενάκη, ανεξάντλητου πολυδημιουργού με ευρύτατη επιρροή, που εγκατέλειψε την Ελλάδα για να εγκατασταθεί στο Παρίσι στη διάρκεια του εμφυλίου.

Η επινόησή του δεν εγκλωβίστηκε ποτέ στα παραδοσιακά στεγανά που διαχωρίζουν την επιστήμη από την τέχνη ή τις τέχνες μεταξύ τους: Στη διάρκεια της πεντηκονταετίας κατά την οποία υπήρξε ενεργός, ο Ξενάκης αντιμετώπισε τη μουσική ως προνομιακό πεδίο για την έκφραση παγκόσμιων αρχών και αφηρημένων δομών, διερευνώντας τη σχέση της με άλλους τομείς της ανθρώπινης γνώσης και δραστηριότητας, όπως η φυσική και η φιλοσοφία, και εφαρμόζοντας στη σύνθεσή του διαδικασίες με καταβολές από τα στοχαστικά μαθηματικά, τη θεωρία συνόλων ή τη θεωρία παιγνίων.

Παράλληλα, υπήρξε πρωτοπόρος στην εξέλιξη της ηλεκτρονικής μουσικής και συνδύασε με ρηξικέλευθο τρόπο τη μουσική με την αρχιτεκτονική σε μια σειρά από καθοριστικά πολύτεχνα έργα.

Σχετικά με την Ψάπφα

Πιθανώς το πιο πολυπαιγμένο έργο του συνθέτη, με ακατάλυτη πλέον θέση στο τυπικό ρεπερτόριο των σόλο κρουστών, η Ψάπφα πρωτοπαρουσιάστηκε στις 2 Μαΐου του 1976 στο Αγγλικό Φεστιβάλ Μπαχ του Λονδίνου από τον Συλβιό Γκουαλντά. Δύο παράγοντες συμβάλλουν στη δημοτικότητα αυτού του πρώτου έργου του Ξενάκη για σόλο κρουστά: Ο πρώτος είναι η απολύτως αξιοσημείωτη και ζωτική σωματικότητα που προσδίδει στη γραφή η συστηματική έμφαση που δίνει, για πρώτη φορά στο έργο του, στην εξερεύνηση της κανονικότητας του παλμού […] Ο δεύτερος παράγων που εγγυάται το αμείωτο ενδιαφέρον των μουσικών για την Ψάπφα είναι το γεγονός πως ο Ξενάκης καθιστά τον σολίστα των κρουστών ισότιμο παρτενέρ στη δημιουργία της ηχητικής εντύπωσης του έργου: ο συνθέτης προτείνει στον μουσικό μια λίστα οργάνων, από την οποία ο τελευταίος καλείται να επιλέξει κατά την κρίση του, σεβόμενος μόνο το υλικό κατασκευής και την τονική κατανομή. Όσο κι αν οι απαιτήσεις του έργου για δεξιοτεχνία και αντοχή είναι γιγάντιες, η πρόκληση για τον σολίστα αντισταθμίζεται από την ελευθερία υλοποίησης που του παρέχεται, καθώς και από την αδιαμφισβήτητα εντυπωσιακή ποιότητα του κατακτώμενου αποτελέσματος. Η ροή του κομματιού αντιπαραβάλλει διαφορετικές πυκνότητες, τόσο στον κατακόρυφο (τονικό) όσο και στον οριζόντιο (χρονικό) άξονα, ξεκινώντας με την αντιπαράθεση μεσαίων και υψηλών ομάδων οργάνων, στη σύγκρουση των οποίων παρεμβαίνουν λίγο αργότερα οι χαμηλές συχνότητες. Το μεσαίο τμήμα αφιερώνεται στον διάλογο οργάνων όλων των περιοχών με εκτενείς ζώνες σιωπής· λίγο αργότερα εμφανίζονται τα μεταλλικά όργανα, ωθώντας τη μουσική προς ολοένα και μεγαλύτερη πυκνότητα και ρευστότητα, που εκδηλώνεται με παρατεταμένους ρούλους. Το συναρπαστικό καταληκτικό τμήμα αντιπαραθέτει τα άκρα του τονικού φάσματος: χθόνιες, χαμηλές συχνότητες μαζί με υψηλά μεταλλικά κρουστά.

— Χαράλαμπος Γωγιός (από το έντυπο πρόγραμμα της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Αφιέρωμα στον Ιάννη Ξενάκη, Μάιος 2022)

ΜΕΓΑΣ ΔΩΡΗΤΗΣ ΕΛΣ