Παπαδιαμάντης – Μνήμη δικαίου μετ’ εγκωμίων

Ο Βυζαντινός Xορός Τρόπος, υπό τη διεύθυνση του Πρωτοψάλτη και δασκάλου της ψαλτικής τέχνης Κωνσταντίνου Αγγελίδη, ερμηνεύει εκκλησιαστικούς ύμνους που συνδέονται με τη μορφή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και τη βαθιά σχέση του με την ορθόδοξη παράδοση.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Νεοέλληνες λογοτέχνες. Έμεινε γνωστός ως «ο άγιος των ελληνικών γραμμάτων» λόγω της βαθιάς του θρησκευτικότητας, η οποία αποτυπώνεται στα έργα του. Μεγαλωμένος μέσα στην ησυχαστική παράδοση των Κολλυβάδων Αγιορειτών μοναχών που είχαν καταφύγει στη Σκιάθο την εποχή εκείνη, αντλεί την έμπνευσή του από την ορθόδοξη πίστη και την ελληνική παράδοση. Ο ίδιος γράφει: «Το επ’ εμοί, ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ, δεν θα παύσω πάντοτε […] να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη».

Ο Παπαδιαμάντης κατά την περίοδο διαμονής του στην Αθήνα ως ψάλτης συνδέθηκε με το εκκλησάκι του Αγίου Ελισαίου στην Πλάκα. Στις ακολουθίες και κυρίως στις αγρυπνίες, ιερουργούσε συχνά ο άγιος παπα-Νικόλαος ο Πλανάς και έψαλλε ο Παπαδιαμάντης με τον ξάδερφό του, επίσης λογοτέχνη, Αλέξανδρο Μωραϊτίδη. Το σοβαρό, κατανυκτικό και μυσταγωγικό τους ψάλσιμο προσείλκυε φιλόμουσους και φιλακόλουθους Αθηναίους.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, εκτός από τα γνωστά του διηγήματα, ο Παπαδιαμάντης έγραψε εκκλησιαστικούς ύμνους και ποιήματα, από τα οποία σώζονται μέχρι τις μέρες μας τέσσερις ενότητες: α. Κανών ικετήριος εις την Υπεραγία Θεοτόκο την Γοργοεπήκοο, με ακροστιχίδα «Νήφων, Αλέξανδρός τε τη μεσιτρία», β. Κανών ικετήριος εις τον όσιο Διονύσιο τον εν Ολύμπω, με ακροστιχίδα «Ωδήν προσάξω τήνδε Διονυσίω», γ. Τέσσερα προσόμοια, απόστιχα του Μικρού Εσπερινού του προφήτη Ηλία, δ. Ακολουθία του αγίου ιερομάρτυρα Αντίπα, επισκόπου Περγάμου. — Κ. Α.

Πρόγραμμα συναυλίας

Εισελεύσομαι εις τον οίκον Σου, προοίμιο των Αγρυπνιών κατά την κολλυβαδική παράδοση της Σκιάθου, καταγραφή Οικονόμου Γεωργίου Ρήγα, ήχος α΄.

Τη κλήσει προσέδραμες, απολυτίκιο αγίου προφήτη Ελισαίου, ήχος δ΄.

Κανών ικετήριος εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον την Γοργοεπήκοον, ποίημα Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, μέλος κατά το του Πέτρου Βυζαντίου, Πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας (ΜτΧΕ), καταγραφή Λυκούργου Αγγελόπουλου, ήχος πλ. δ΄.

Στιχηρά προσόμοια, εσπέρια του Μικρού Εσπερινού της εορτής του αγίου Αντίπα, ποίημα Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, ήχος α΄.

Στιχηρά προσόμοια, απόστιχα του Μικρού Εσπερινού του Αγίου Αντίπα, ποίημα Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, ήχος β΄.

Αποταξάμενος τη των ειδώλων λατρεία, δοξαστικό αποστίχων του Εσπερινού του Αγίου Αντίπα, ποίημα Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, μέλος Λυκούργου Αγγελόπουλου, ήχος πλ. δ΄.

Αντίπας ο μάρτυς σου, απολυτίκιο Αγίου Αντίπα, ήχος δ΄.

Σε τον του Χριστού αθλητήν, ιδιόμελο Λιτής Αγίου Αντίπα, ποίημα Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, μέλος Λυκούργου Αγγελόπουλου, ήχος α΄.

Νυν Αντίπας ο κλεινός, κάθισμα Όρθρου Αγίου Αντίπα, ποίημα Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, ήχος δ΄.

Τον χριστομάρτυρα, κάθισμα Όρθρου Αγίου Αντίπα, ποίημα Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, ήχος γ΄.

Κανόνας του Όρθρου του Αγίου Αντίπα, ποίημα Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, ήχος β΄.

Στιχηρά αίνων του αγίου Αντίπα, ποίημα Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, καταγραφή Λυκούργου Αγγελόπουλου κατά την προφορική παράδοση των Κολλυβάδων, όπως την διέσωσε ο Οικονόμος Γεώργιος Ρήγας, ήχος δ΄.

Την χείρα σου την αψαμένην, ιδιόμελο των Μεγάλων Ωρών που ψάλλονται την παραμονή των Θεοφανείων, μέλος Στεφάνου Λαμπαδαρίου της ΜτΧΕ, ήχος πλ. α΄.

Ο π. Γεώργιος Ρήγας περιγράφει πως την παραμονή του θανάτου του ο Παπαδιαμάντης ζήτησε να του φέρουν ένα (εκκλησιαστικό) βιβλίο. «Και ήρχισε ψάλλων τρεμουλιαστά Την χείρα σου την αψαμένην. Αυτό ήτο και το τελευταίο ψάλσιμο του Παπαδιαμάντη, όστις την ιδίαν νύκτα, κατά την 2αν μετά το μεσονύκτιον, όταν εξημέρωνε η 3η Ιανουαρίου, παρέδωκε την ψυχή του εις χείρας του Πλάστου».

Κωνσταντίνος Aγγελίδης

Γεννήθηκε στην Τρίπολη. Σπούδασε στην Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή και στη Θεολογική Σχολή (Πανεπιστήμιο Αθηνών) καθώς επίσης βυζαντινή μουσική με τον Κωνσταντίνο Τασόπουλο (πτυχίο) και τον Λυκούργο Αγγελόπουλο (δίπλωμα). Από το 1981 υπηρετεί την ψαλτική τέχνη, ενώ από το 2014 είναι πρωτοψάλτης στους Αγίους Αναργύρους (Μετόχι Παναγίου Τάφου, Πλάκα, Αθήνα). Διδάσκει βυζαντινή μουσική σε σχολεία, ωδεία, σχολές μουσικής Ιερών Μητροπόλεων, ιερές μονές κ.α. Από το 1996 διδάσκει στη Σχολή Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Ως μέλος της Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας με διευθυντή τον Λυκούργο Αγγελόπουλο συμμετείχε σε εκατοντάδες εκδηλώσεις παγκοσμίως (1983-2008). Συνεργάστηκε ως μουσικός παραγωγός με την Ελληνική Ραδιοφωνία (1985-2005), ενώ από το 2009 συνεργάζεται με τον Ραδιοφωνικό Σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδος. Το 2005 ίδρυσε το Κέντρο Μελετών Ψαλτικής Τέχνης και τον Βυζαντινό Χορό Τρόπος, τον οποίο έχει διευθύνει σε λειτουργικές εκδηλώσεις και συναυλίες σε Ελλάδα και εξωτερικό, καθώς και στην έκδοση τριάντα ψηφιακών δίσκων.

Βυζαντινός Χορός Τρόπος – Κέντρο Μελετών Ψαλτικής Τέχνης

Ιδρύθηκε από τον Κωνσταντίνο Αγγελίδη και τους συνεργάτες του στα τέλη του 2005. Έχει εμφανιστεί σε Ωδείο Ηρώδου Αττικού, Εθνική Λυρική Σκηνή, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, καθώς και σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Ξεχωριστές ήταν οι συνεργασίες με τον αρχιμουσικό Ζουλιάν Ζαλ-άλ Εντίνε Βάις και το Σύνολο Αλ-Κίντι, τον Κούντσι Εργκιουνέρ, με σύνολο Τούρκων ερμηνευτών θρησκευτικής μουσικής, τoν Σωκράτη Σινόπουλο. Επίσης, έχει συμμετάσχει σε λατρευτικές εκδηλώσεις με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο, τον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο, τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Χρυσόστομο, τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμο και τον Αρχιεπίσκοπο Σινά Δαμιανό, σε πολύωρες αγρυπνίες σε ιερές μονές του Αγίου Όρους. Στα δεκαέξι χρόνια της δραστηριότητάς του ο βυζαντινός χορός έχει ταξιδέψει σε δεκαεννέα χώρες του εξωτερικού και έχει εκδώσει σειρά τριάντα ψηφιακών δίσκων (CD), κυρίως με έργα συνθετών από την Κωνσταντινούπολη και το Άγιον Όρος, καλύπτοντας μια περίοδο δημιουργίας από τον 13ο αιώνα μέχρι σήμερα.

Ι. Ν. Αγίου Ελισαίου (εκκλησάκι Παπαδιαμάντη)

Ο μικρός Ναός του Αγίου Ελισαίου στην οδό Άρεως 14 στο Μοναστηράκι, απέναντι από τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού, χτίστηκε, αρχικά τον 16ο ή 17ο αιώνα. Πιθανώς αργότερα, εντάχθηκε στο συγκρότημα του αρχοντικού της γνωστής οικογένειας της Αθήνας Χωματιανού-Λογοθέτη, η κλίμακα-πύλη του οποίου διατηρείται στα δυτικά του ναού. Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ο μικρός αυτός ναός –μια λιτή μονόκλιτη βασιλική μικρού μεγέθους– φιλοξένησε μερικούς από τους λαμπρότερους εκπροσώπους των γραμμάτων της εποχής, όπως τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και τον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, οι οποίοι εκτελούσαν χρέη δεξιού και αριστερού ψάλτη αντίστοιχα. Την περίοδο αυτή τις αγρυπνίες τελούσε ο παπα-Πλανάς. Το 1943 το ιδιόκτητο παρεκκλήσι κηρύχθηκε ιστορικό και διατηρητέο μνημείο. Αναστηλώθηκε μερικώς το 2004, ενώ εργασίες αποκατάστασης έγιναν και το 2020. O ναός βρίσκεται στο προαύλιο του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, το οποίο αποτελεί περιφερειακή Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Δείτε εδώ και κατεβάστε το έντυπο του 1ου Φεστιβάλ Λατρευτικής Μουσικής