Το μικρό ρωσικό Πάσχα

Συνθέσεις σημαντικών Σοβιετικών και Ρώσων συνθετών του 20ού αιώνα, όπως των Μίτσισλαβ Βάινμπεργκ, Νικόλας Σλονίμσκι, Σοφίας Γκουμπαϊντουλίνα, Άλφρεντ Σνίτκε, Γκαλίνα Ουστβόλσκαγια, Γκία Καντσέλι, με άξονα το θρησκευτικό στοιχείο.

Σε αντιδιαστολή με το Μεγάλο Ρωσικό Πάσχα- την ομότιτλη πασίγνωστη σύνθεση (1888) του Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ, μέσα στην οποία ενσωματώνονται όλα τα στοιχεία που συνθέτουν τον καμβά της μεγάλης τσαρικής ηγεμονίας με την ορθόδοξή της πίστη και τον Τσάρο, ως εκπρόσωπο όλων των πολιτικών μα και θρησκευτικών δυνάμεων, αυτή η εμμονή στο Θείο στοιχείο που εκπροσωπούσε ο εκάστοτε παντοδύναμος μονάρχης, γονιμοποίησε δημιουργικά και διαπότισε το έργο τόσο της περίφημης «Ομάδας των Πέντε», όσο και άλλων μεγάλων, κυρίως ρομαντικών εκπροσώπων, από τον Τσαϊκόφσκι έως τον Ραχμάνινοφ. Αυτή επίσης η εμμονική λατρεία που αποτυπωνόταν στο πρόσωπο του Τσάρου, μοιραία συναποτέλεσε κόκκινο πανί και πολιορκητικό κριό για τους πνευματικούς ταγούς  της Οκτωβριανής Επανάστασης, που κήρυσσαν ανοιχτά ένα είδος αθεϊστικού σκεπτικισμού, θέτοντας την θρησκεία στον αντίποδα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού.

Αν και το Σοβιέτ δεν απαγόρεψε ποτέ ανοιχτά τις θρησκείες, προέβη ανοιχτά τόσο σε διωγμούς θρησκευτικών ομάδων (Χριστιανών, Εβραίων, Ρομά, κ.λπ.), όσο και σε μία μορφή λογοκριτικής προσέγγισης όσων επιθυμούσαν να συμμετάσχουν σε εκκλησιάσματα, συναγωγές, τζαμιά κ.λπ. Σιγά, σιγά, μόνο ηλικιωμένοι συνταξιούχοι και παιδιά στην ύπαιθρο μπορούσαν να το πράττουν χωρίς συνέπειες, οι οποίες έφταναν από τον εκδιωγμό από τις τάξεις των ευνομούμενων Κομμουνιστών ως και, σε ακραίες περιπτώσεις, την εξορία και τον θάνατο. Μοιραία και η καλλιτεχνική δημιουργία που αφορούσε τη θρησκεία έγινε ταμπού. Ταμπού που πολλαπλασιάστηκε με τις γνωστές κινήσεις του Στάλιν κατά συγκεκριμένων δημιουργών οι οποίοι δεν αποτύπωναν χρηστά το «σοσιαλιστικό ιδεώδες» και την εκκαθάριση των κομφορμιστών καλλιτεχνών του Ζντάνοφ το 1948, και το οποίο υποχρέωσε σε δηλώσεις μετανοίας κορυφαίους δημιουργούς, ανάμεσα στους οποίους τους Προκόφιεφ, Σοστακόβιτς, Χατσατουριάν κ.ά.

Σειρά διαταγμάτων που αποτύπωναν πια τη σχέση Κράτους και Εκκλησίας απλά χειροτέρευαν την κατάσταση κι ενώ σε παγκόσμια κλίμακα η θρησκευτική μουσική βίωνε κρίση, καθώς τα μεγάλα μοντερνιστικά μουσικά λεξιλόγια και η επανάσταση της ποπ κουλτούρας θεωρούνταν παντελώς ακατάλληλα για τις προθέσεις των μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας, η αρχή της Περεστρόικα κυρίως από τους Προκόφιεφ, Σοστακόβιτς, Χατσατουριάν, κλπ. και μετά, έγινε ένα καινούργιο εφαλτήριο για μια σειρά συνθετών, οι οποίοι ορμώμενοι κυρίως από ζητήματα κρίσης εθνολογικής ταυτότητας, άρχισαν να στρέφονται στο θρησκευτικό στοιχείο όχι απλά ως σημειοδότηση μιας νέας «επανάστασης μέσα στην επανάσταση», αλλά και ως μια καινούρια θεώρηση των ουμανιστικών αξιών που φαίνονταν πια να είναι το μόνιμο παγκόσμιο θύμα. Κύριοι εκπρόσωποι αυτής της τάσης είναι οι Γκεόργκι Σβιρίντοφ, Άλφρεντ Σνίτκε, Άρβο Περτ, Σοφία Γκουμπαϊντουλίνα, Εντισόν Ντενίσοφ. Όλοι τους πολίτες-κράματα, διαφορετικών εθνοτήτων και θρησκευτικών πεποιθήσεων, από τον Λουθηρανισμό έως τον Μουσουλμανισμό και από τον Ιουδαϊσμό έως τον ανοιχτό αθεϊσμό. Όλοι τους είχαν βιώσει το απέραντο χωνευτήρι της Σοβιετικής Ένωσης με συνεχείς μετακινήσεις, εκτοπίσεις, μεταθέσεις συνόρων κ.λπ. Όλοι τους στράφηκαν στο θεϊκό στοιχείο, όχι λατρευτικά, αλλά κυρίως, γιατί κατά δική τους ομολογία, έβλεπαν σε όλη αυτή τη σχέση, το μεταφυσικό καταφύγιο της τελευταίας ελπίδας… εκείνο το μεταφυσικό επέκεινα που αναφέρει ο Ουμπέρτο Έκο στο οποίο η ανθρώπινη ψυχή, αδημονεί να εκδράμει. – Νίκος Βασιλείου 

Πρόγραμμα
Γκία Καντσέλι (1935-2019)
Nach dem Weinen / Μετά τα δάκρυα
«Αυτή δεν είναι η συστολή πριν κλάψουμε, ούτε το ίδιο το κλάμα. Είναι η κατάστασή μας, μετά το κλάμα» (σημείωμα του συνθέτη)
Σολίστ Αλέξανδρος Μποτίνης

Μίτσισλαβ Βάινμπεργκ (1919-1996)
Η Τσιγγάνικη Βίβλος & Το μικρό εβραιόπουλο (αρ. 1 & 2, για μεσόφωνο και πιάνο)
Από το έργο Η Τσιγγάνικη Βίβλος (έργο 57)

Η βίαιη και ανηλεής δίωξη των Ρομά, που εξαπολύθηκε αμέσως μετά την άφιξή τους στην Ευρώπη, υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα της ιστορίας. Η Τσιγγάνικη Βίβλος, είναι η Αγία Γραφή που έκανε τους Ρομά ένα ξεχωριστό λαό, η οποία όμως, σύμφωνα με την προφορική παράδοση, χάθηκε στη δίνη του χρόνου.
Σολίστ Άννα Αγάθωνος, Μαριλένα Σουρή

Άλφρεντ Σνίτκε
Ύμνος Αρ. 2 (για τσέλο και μπάσο)
Σολίστ Αλέξανδρος Μποτίνης, Όσβαλντ Αμιράλης

Σοφία Γκουμπαΐντουλίνα (γεν. 1931)
Εin engel / Ένας άγγελος
Βασισμένο στα οράματα της Χίλντεγκαρντ βον Μπίνγκεν
Σολίστ Άννα Αγάθωνος, Όσβαλντ Αμιράλης

Νικόλας Σλονίμσκι (1894-1995)
Church Bells / Οι καμπάνες της εκκλησίας
Σολίστ Μαριλένα Σουρή

Γκαλίνα Ουστβόλσκαγια (1919-2006)
Προσευχή – Συμφωνία Αρ. 4
Με τον τίτλο «Συμφωνία» η Γκαλίνα Ουστβόλσκαγια έντυσε όλες σχεδόν τις συνθέσεις της από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και μετά. Πρόκειται στην ουσία για μεταφυσικά ποιήματα, ο εσωτερικός της εξορκισμός απέναντι στην απολυταρχία.
Σολίστ Άννα Αγάθωνος, Μαριλένα Σουρή, Απόστολος Καλογιάννης, Όσβαλντ Αμιράλης