Μίκης Θεοδωράκης: Ένας όμηρος / Μαρκ Μπλίτσταϊν: Πολιτικά τραγούδια

Φωνάζω στον Μακμίλαν
που μοιάζει μανιτάρι
για μια μεγάλη χάρη,
αχ όχι αστεία με το φεγγάρι
- Μπρένταν Μπήαν, Ένας όμηρος (απόδ. Βασίλης Ρώτας)

Μια ξεχωριστή συναυλία αφιερωμένη στο εμβληματικό έργο Ένας όμηρος του κορυφαίου Έλληνα συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη και τα πολιτικά τραγούδια του σπουδαίου Αμερικανού συνθέτη Μαρκ Μπλίτσταϊν έρχεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος την Κυριακή 26 Μαρτίου 2023, στις 19.30, στο πλαίσιο του τριετούς κύκλου Μίκης Θεοδωράκης.

Τα ετερόκλητα οράματα δύο συνθετών με την επαναστατική ορμή ως κοινή αναφορά, των Μίκη Θεοδωράκη και Μαρκ Μπλίτσταϊν (το έργο του οποίου παρουσιάζεται για πρώτη φορά από την Εθνική Λυρική Σκηνή), αναδεικνύει στη συναυλία της 26ης Μαρτίου το καλλιτεχνικά ανήσυχο ντουέτο της μεσοφώνου Αναστασίας Κότσαλη και του ακορντεονίστα Κωνσταντίνου Ζιγκερίδη, συνοδευόμενο σε αυτή την περίσταση από τον πιανίστα Γιώργο Κωνσταντίνου.

Το πρόγραμμα της συναυλίας συνενώνει μια επιλογή από μοναδικά τραγούδια δύο συνθετών που, αν και διέγραψαν διαφορετικές μουσικές διαδρομές, τους ενώνει το κοινό πάθος για το πολιτικό μουσικό θέατρο. Ο Μπρεχτ, το αγγλοσαξονικό χιούμορ, ο σαρκασμός, η τρυφερότητα καθώς και οι σατιρικοί στίχοι που σχολιάζουν με το γάντι τους κοινωνικοπολιτικούς αγώνες δημιουργούν απροσδόκητες γέφυρες ανάμεσα στα έργα τους.

Το πολιτικό μουσικό θέατρο στην Ελλάδα σφραγίστηκε από την εργογραφία του Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος έδωσε το στίγμα του ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 όταν, στην καρδιά της ψυχροπολεμικής περιόδου, αποφάσισε να μελοποιήσει για τον θίασο του Λεωνίδα Τριβιζά τα τραγούδια του απόλυτα σύγχρονου θεατρικού έργου Ένας όμηρος του Ιρλανδού ποιητή Μπρένταν Μπήαν, εμπνευσμένου από τον απελευθερωτικό αγώνα του ιρλανδικού λαού ενάντια στους Βρετανούς. Είναι η πρώτη φορά που ο Θεοδωράκης μελοποιεί Αγγλοσάξονα ποιητή, σε μετάφραση του Βασίλη Ρώτα που συμπίπτει χρονικά με την πρώτη αγγλική έκδοση του έργου. Θρυλικά τραγούδια από το έργο αυτό, όπως το περίφημο «Γελαστό παιδί», συνδέθηκαν από νωρίς με πολιτικούς αγώνες, αρχικά στον απόηχο της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη και αργότερα την περίοδο της δικτατορίας, και αναγνωρίζονται ως τις μέρες μας ως διαχρονικά σύμβολα της κοινωνικής μαχητικότητας.

Την ίδια περίοδο, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, με την ανάσα της μακαρθικής δυστοπίας ακόμα ζεστή στην πλάτη του, ο πιο φιλοσοβιετικός των Αμερικανών λόγιων συνθετών (τουλάχιστον με τα δεδομένα των ΗΠΑ) Μαρκ Μπλίτσταϊν καταθέτει το δικό του όραμα για το πολιτικό μουσικό θέατρο, διαμορφώνοντας μια ξεχωριστή γλώσσα με έργα όπως τα Ρούμπεν Ρούμπεν και Σάκκο και Βαντσέττι.

Το πρόγραμμα της ιδιαίτερης αυτής συναυλίας αναζητά σημεία επαφής ανάμεσα στις ιδιότυπες αυτές εκδοχές ελληνικού και αμερικανικού πολιτικού μουσικού θεάτρου αναμειγνύοντας τα τραγούδια του Θεοδωράκη με σπάνια αποσπάσματα έργων σε στίχους και μουσική του πολυτάλαντου Μπλίτσταϊν (όπως τα Παρέλαση, Αρνητική απάντηση, Γκολούπτσικ, Τζούνο), αλλά και κομμάτια του Αμερικανού πρωτοπόρου Μίλτον Μπάμπιτ και των Μπέρτολτ Μπρεχτ και Κουρτ Βάιλ, των οποίων την Όπερα της πεντάρας ο Μπλίτσταϊν προσάρμοσε για το αμερικανικό μουσικό θέατρο τη δεκαετία του ’50, σε μια απόδοση που χρησιμοποιήθηκε ευρέως ακόμη και στις ποπ εκδοχές των Μπόμπυ Ντάριν και Λούις Άρμστρονγκ.

Ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στα έργα της συναυλίας κατέχει το θρυλικό μουσικοθεατρικό πόνημα του Μπλίτσταϊν Το λίκνο θα σειστεί [The Cradle Will Rock, 1937], επιθετική αντικαπιταλιστική αλληγορία της οποίας η πρεμιέρα, εν μέσω εργατικών ταραχών και σε σκηνοθεσία του εικοσιδυάχρονου Όρσον Γουέλς, αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα θεατρικά σκάνδαλα της δεκαετίας του ’30. Η πολυτάραχη πρεμιέρα του έργου χρησίμευσε αργότερα ως βάση για το ομώνυμο, αυτοβιογραφικό σενάριο του Γουέλς καθώς και για την κινηματογραφική ταινία του Τιμ Ρόμπινς Οι αντάρτες του Μπρόντγουεϊ (1999).