Καβαλλερία ρουστικάνα - Παλιάτσοι

Καβαλλερία Ρουστικάνα (Αγροτική Ιπποσύνη)
Η Αγροτική Ιπποσύνη είναι η πρώτη ολοκληρωμένη όπερα του Πιέτρο Μασκάνι σε λιμπρέτο των Ταρτζιόνι-Τοτζέττι και Μενάσι, βασισμένο στο ομώνυμο δράμα του Τζοβάννι Βέργκα. Στην πρεμιέρα (Ρώμη, 1890) ο Μασκάνι γνώρισε την αποθέωση, δεν κατάφερε όμως ποτέ να επαναλάβει την τεράστια επιτυχία της όπερας.

Η υπόθεση εκτυλίσσεται το Πάσχα στην αγροτική Σικελία. Ο Τουρίντου επιστρέφοντας από τη στρατιωτική του θητεία μαθαίνει πως η αγαπημένη του Λόλα είναι παντρεμένη με τον Άλφιο. Για να την εκδικηθεί βρίσκει παρηγοριά στον έρωτα της Σαντούτσα· όμως η Λόλα επιστρέφει κρυφά στην αγκαλιά του Τουρίντου. Ταπεινωμένη, η Σαντούτσα αποκαλύπτει στον Άλφιο την αλήθεια κι εκείνος, τυφλωμένος από οργή, προσβάλλει τον Τουρίντου δημόσια. Εκεί διαδραματίζεται το τελετουργικό της «αγροτικής ιπποσύνης»: ο Τουρίντου προκαλεί τον Άλφιο σε μονομαχία. Αφού αποχαιρετήσει τη μητέρα του, Λουτσία, της ζητά να φροντίσει τη Σαντούτσα και φεύγει. Σε λίγα δραματικά λεπτά ο Τουρίντου θα έχει πέσει νεκρός από το μαχαίρι του Άλφιο. Το πανέμορφο ορχηστρικό Ιντερμέτσο που χωρίζει τη μονόπρακτη όπερα σε δύο μέρη παίζεται συχνά ως ξεχωριστό έργο για ορχήστρα, ενώ ιδιαίτερη μνεία αξίζουν η μελαγχολική μελωδία του Τουρίντου στην αρχή της όπερας και το λαμπρό τραγούδι-ύμνος στον αφρώδη οίνο!

Παλιάτσοι 
Το πάθος, η μοιχεία, η ζήλια, η τιμή και η εκδίκηση είναι οι κοινοί θεματικοί άξονες των δύο έργων. Οι Παλιάτσοι είναι το πρώτο σημαντικό έργο του Ρουτζέρο Λεονκαβάλλο, όπου επιχείρησε να αναπαραγάγει τη ρεαλιστική ατμόσφαιρα της Αγροτικής Ιπποσύνης. Πράγματι, η τεχνική και η αισθητική του βερισμού φτάνουν στο αποκορύφωμά τους με την τραγική ιστορία του επικεφαλής ενός περιπλανώμενου θιάσου της commedia dell’arte. Σε λιμπρέτο του συνθέτη, η όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε με μαέστρο τον Τοσκανίνι (Μιλάνο, 1892) και ο απόλυτος θρίαμβός της επισκίασε κάθε επόμενο εγχείρημα του Λεονκαβάλλο.

Μετά τον πρόλογο, μανιφέστο του βερισμού, η παράσταση ξεκινά με την άφιξη του θιάσου σε ένα χωριό της Καλαβρίας. Είναι Δεκαπενταύγουστος και επικρατεί μεγάλη χαρά για τη βραδινή παράσταση των θεατρίνων. Εκεί πρωταγωνιστεί ο παλιάτσος Κάνιο, που πρέπει να κάνει το κοινό του να γελάσει αν και μόλις έχει μάθει για την απιστία της γυναίκας του, Νέντα. Καταλύτης ο καμπούρης Τόνιο, μέλος της κομπανίας, που έχοντας αντιμετωπίσει το χλευασμό της όμορφης κοπέλας για τον ερωτικό του πόθο ορκίζεται να την εκδικηθεί. Στη διάρκεια της παράστασης του θιάσου τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη μυθοπλασία αρχίζουν να θολώνουν, καθώς ο Κάνιο δεν αντέχει άλλο να υποδύεται στη σκηνή της Κωμωδίας το ρόλο του απατημένου Παλιάτσου που τις τρώει από τον εραστή της γυναίκας του. Εξαγριωμένος από την άρνηση της Κολομπίνας-Νέντα να του αποκαλύψει την ταυτότητα του εραστή της, ορμά μανιασμένος και την μαχαιρώνει. Ξεψυχώντας εκείνη φωνάζει το όνομα του Σίλβιο, που τρέχει στη σκηνή για να πέσει κι αυτός στο στιλέτο του Κάνιο. Έτσι ο Παλιάτσος ανακτά τη χαμένη του τιμή κι αναφωνεί στο παγωμένο ακροατήριο, «La commedia è finita!»