Ο θρίαμβος της Ιουδίθ

Η παραγωγή υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) [www.SNF.org] για τη δημιουργία του επετειακού προγράμματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Το αριστούργημα της μπαρόκ μουσικής Ο θρίαμβος της Ιουδίθ του Αντόνιο Βιβάλντι παρουσιάζεται για πρώτη φορά από την Εθνική Λυρική Σκηνή, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Το έργο αναφέρεται στη νίκη των Βενετών στην Κέρκυρα που έδρασε καταλυτικά για την ανακοπή της επέλασης των Οθωμανών στη χριστιανική Δύση. Ο θρίαμβος της Ιουδίθ είναι το μόνο από τα τέσσερα συνολικά ορατόρια που συνέθεσε ο Βιβάλντι το οποίο διασώθηκε. Η έντονη πολεμική ατμόσφαιρα εκφράζεται μέσα από τα δυναμικά χορωδιακά μέρη, η πίστη και η εντιμότητα της Ιουδίθ από λυρική και τρυφερή γραφή. Αξιοσημείωτη είναι η χρήση πολλών διαφορετικών και σχετικά σπάνιων οργάνων, όπως η βιόλα ντ’ αμόρε, τα chalumeau (πρώιμα κλαρινέτα) και οι θεόρβες, με τα οποία ο Βιβάλντι τονίζει τις πιο σημαντικές στιγμές του έργου.

Ο σκηνοθέτης Θάνος Παπακωνσταντίνου σημειώνει: «Στην παράστασή μας γινόμαστε μάρτυρες μιας τελετής ενηλικίωσης μέσα σε μια κοινότητα γυναικών. Ένας άντρας αιχμαλωτίζεται και γίνεται το ιερό σφάγιο της τελετής. Το υπό μύηση κορίτσι θα υποδυθεί την Ιουδίθ στην ιστορία με τον Ολοφέρνη και, αφού ενωθεί με έναν συμβολικό γάμο με τον θυσιαστικό “αμνό”, θα τον σκοτώσει, ακριβώς όπως η ηρωίδα της Βίβλου, και έτσι θα γίνει ολοκληρωμένο μέλος της κοινότητας. Τα ματωμένα χέρια της στο τέλος της διάβασης σηματοδοτούν και τα “εισόδιά” της στον κόσμο της ενηλικίωσης, την οριστική και αμετάκλητη πτώση από τη χάρη της αθωότητας».

Ο Θρίαμβος της Ιουδίθ επί των βαρβάρων του Ολοφέρνη χαρακτηρίζεται ως «ιερό στρατιωτικό ορατόριο». Γράφτηκε με στόχο να ενισχύσει το γόητρο της Δημοκρατίας της Βενετίας. Αφορμή για το λατινικό αλληγορικό κείμενο του Τζάκομο (Iάκοπο) Κασσέττι στάθηκε η υπεράσπιση της Κέρκυρας έναντι των Οθωμανών τον Αύγουστο του 1716 και συγκεκριμένα η νίκη των χριστιανικών δυνάμεων της Δημοκρατίας της Βενετίας, του Πάπα και της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με επικεφαλής τον Σάξονα στρατάρχη Σούλενμπουργκ. Ο Κασσέττι χρησιμοποίησε την αντιπαράθεση ανάμεσα σε Εβραίους και Ασσυρίους ως αλληγορία της διαμάχης ανάμεσα σε Βενετούς και Οθωμανούς. Πιθανολογείται βάσιμα ότι υπήρχε πρόθεση το ορατόριο να παρουσιαστεί την περίοδο νηστείας πριν τη γιορτή των Χριστουγέννων. Αναφέρεται μάλιστα ότι o Θρίαμβος της Ιουδίθ πρωτοπαρουσιάστηκε στη Βενετία τον Νοέμβριο του 1716. Ωστόσο το τιμώμενο πρόσωπο, ο στρατάρχης Σούλενμπουργκ, στον οποίο ο Κασσέττι είχε αφιερώσει το έργο, δεν θα μπορούσε να έχει παρευρεθεί σε παράσταση πριν την 3η Ιανουαρίου 1717, οπότε και του επετράπη να επιστρέψει από την Κέρκυρα μετά από υποχρεωτική καραντίνα. Με δεδομένη τη διαφορά στα ημερολόγια, η ημερομηνία αυτή τοποθετείται στα τέλη Δεκεμβρίου του 1716.

Ο Αντόνιο Βιβάλντι (1678-1741) είναι όνομα οικείο στους περισσότερους, χάρη στις περίφημες Τέσσερις εποχές. Υπήρξε δεξιοτέχνης βιολιστής, ιμπρεσάριος, δάσκαλος μουσικής, ιερέας της καθολικής εκκλησίας. Κυρίως, όμως, ήταν ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της μπαρόκ εποχής, όχι μόνον επειδή τα έργα του είναι αξιόλογα, αλλά και επειδή επηρέασαν αποφασιστικά κορυφαίους συναδέλφους του, ανάμεσα στους οποίους και ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ.

Συνέθεσε πλήθος από κοντσέρτα, περίπου σαράντα όπερες και τέσσερα ορατόρια. Πολλά από τα έργα αυτά γράφτηκαν για τα κορίτσια του Ορφανοτροφείου του Ελέους της Βενετίας, με το οποίο ο Βιβάλντι είχε μακροχρόνια συνεργασία. Όταν σταδιακά στη Βενετία η μουσική του έπαψε να είναι δημοφιλής, ο συνθέτης αναζήτησε την τύχη του στη Βιέννη. Υπολόγιζε στην υποστήριξη του Καρόλου Ϛ΄, αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο οποίος όμως έφυγε από τη ζωή λίγο μετά την άφιξη του Βιβάλντι στην πρωτεύουσα. Χωρίς βασιλική προστασία, ο συνθέτης αντιμετώπισε σοβαρά οικονομικά προβλήματα και περίπου έναν χρόνο αργότερα, πάντα στη Βιέννη, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 63 ετών.